नयाँ दिल्ली। नेपाल र भारतबीच शताब्दीयौंदेखिको गहिरो सामाजिक-राजनीतिक, आर्थिक, सांस्कृतिक र धार्मिक सम्बन्ध र पछिल्लो समय सुदृढ हुँदै गएकोले आशाजनक भविष्यका लागि मार्ग प्रशस्त गरेको भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीले बताएका छन्।

यी दुई सार्वभौमसत्ता सम्पन्‍न राष्ट्रहरूले खुला सिमाना मात्रै नभई दुवै देशका जनतालाई विवाह, नाता र पारिवारिक सम्बन्धहरूमार्फत प्रगाढ सम्बन्ध स्थापित गर्न अनुमति दिएर अप्रतिबन्धित आवतजावतको वातावरण पनि बनाएका छन्।

उनीहरुको समाजको मिलनले नेपाल र भारतलाई जोड्ने ऐतिहासिक र सामाजिक संरचनालाई बलियो पारस्परिक निर्भरता र साझा अनुभवहरू साटासाट गरेको छ। यो अनौठो सम्बन्धले तिनीहरूको अन्तरसम्बन्धको बल र लचिलोपनलाई प्रदर्शन गरेको छ र एउटा उल्लेखनीय तालमेललाई चित्रण गर्दछ, जुन भौगोलिक निकटतालाई पार गर्दछ।

नेपालमा भारतको संलग्नता ‘वसुधैव कुटुम्बकम’ को सिद्धान्त र ‘छिमेक पहिलो’ को नीतिबाट अवगत गराइएको छ। यस सन्दर्भमा भारतको मुख्य ध्यान सहायता र पूर्वाधार विकास अनुदान, जातीय सम्बन्ध र मानव विकास सूचकहरूको सुधार र सन् २०१५ को भूकम्प जस्ता प्रतिकूल समयमा नेपाललाई सहयोग मार्फत विकासलाई बढावा दिनु रहेको छ।

नेपाल–भारत चेम्बर अफ कमर्स एण्ड इन्डस्ट्री (एनआईसीसीआई) ले हालै भारत-नेपाल आर्थिक साझेदारी शिखर सम्मेलन २०२३ को आयोजना गरेको छ। जुन छिमेकी राष्ट्रहरूबीचको व्यापार सम्बन्धलाई सुदृढ पार्ने एउटा महत्वपूर्ण कार्यक्रम हो।

नेपाल एसबीआई बैंक, वीरगन्ज चेम्बर अफ कमर्स एण्ड इन्डस्ट्री र स्टार्ट अप नेटवर्कको सहकार्यमा वीरगन्जमा आयोजना भएको शिखर सम्मेलनले अर्थतन्त्रका महत्वपूर्ण क्षेत्रमा व्यापारिक सहकार्य र लगानीका लागि नयाँ बाटो खोज्ने मुख्य उद्देश्य राखेको थियो। साथै, वीरगन्जमा रहेको भारत–नेपाल सीमानामा व्यापार प्रवर्द्धन गर्न खोजिएको छ।

शिखर सम्मेलनका मुख्य विशेषताहरूमा भारत र नेपालबीच व्यापक आर्थिक संलग्नताका लागि प्लेटफर्मको स्थापना, पारस्परिक लगानी प्रवाहलाई सहज बनाउन, दक्षिण एसियामा उपक्षेत्रीय सहयोगको आधारशिलाको रूपमा द्विपक्षीय सम्बन्धलाई पुन: पुष्टि गर्ने र सीमाको अप्रयुक्त सम्भावनामा प्रकाश पार्ने समावेश थियो।

कार्यक्रमले बिहारमा नेपालको सीमावर्ती जिल्लाहरूको पूर्वाधार पुनरुत्थानमा महत्त्वपूर्ण भारतीय संलग्नताको लागि मार्ग प्रशस्त गर्ने, तिनीहरूलाई भारत-नेपाल व्यापार सम्बन्धको प्रवेशद्वारमा रूपान्तरण गर्ने बताइएको छ। एक विज्ञप्तिमा चेम्बरले दुई राष्ट्रहरू बीचको व्यापार प्रक्रियालाई सुव्यवस्थित गर्न अनिवार्यतामा जोड दियो र अझ बढी सहजता बढाउनको लागि एक आवश्यक कदम चाल्‍नुपर्ने बताइएको छ।

द्विपक्षीय सम्बन्धमा केही समस्या आए पनि दुई देशबीचको सम्बन्ध बलियो हुँदै गएको छ। व्यापार र वाणिज्य, रक्षा र सुरक्षा वा जनता-जनताबीचको सामाजिक-सांस्कृतिक सम्बन्ध सबै क्षेत्रहरूलाई समेट्ने बहुआयामिक साझेदारीको नै यो सम्बन्धको विशेषता हो।

व्यापक सम्बन्धका बाबजुद पनि दुई देशबीचको सम्बन्धलाई अझ प्रगाढ बनाउन सक्ने केही पक्षहरू छन् र त्यसैले दुवै देशका निर्णयकर्ताहरू, नीति निर्माताहरू, व्यवसायी समुदाय र नागरिक समाजको तत्काल ध्यानाकर्षण आवश्यक छ।

यी आयामहरू मध्ये एक पारस्परिक लाभ हो जसले भारतको बौद्ध सांस्कृतिक नीति पहलहरूलाई अगाडि बढाएर दुवै राष्ट्रहरूलाई प्राप्त गर्न सक्छ। बुद्ध धर्म एक शक्तिशाली कारक हो जसले भारत र नेपाल दुवैलाई एकसाथ बाँध्छ। बुद्ध नेपालको लुम्बिनीमा जन्मेका थिए र उनले बुद्धत्व प्राप्त गरे, आफ्नो उपदेश मार्फत बौद्ध धर्मको प्रचार गरे र भारतमा महापरिनिर्वाण (मोक्ष) प्राप्त गरे।

साझा बौद्ध सम्पदाको सम्बन्धका कारण नेपालसँगको द्विपक्षीय सम्बन्धलाई अभिवृद्धि गर्न भारतको सफ्ट पावर आउटरिचको प्रमुख औजारहरूमध्ये बुद्ध धर्म एउटा प्रमुख साधन बनेको छ। 'एकअर्काको क्षेत्रीय अखण्डता र सार्वभौमसत्ताको लागि पारस्परिक सम्मान' को सिद्धान्तद्वारा सूचित भारतको नीति सिद्धान्त बुद्ध धर्मको आदर्शमा निहित छ।

सन् २०१४ मा प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीको नेपाल भ्रमणका क्रममा दुवै देशले दुवै देशमा रहेका बौद्ध धर्मावलम्बी स्थलहरूको कनेक्टिभिटीलगायत आध्यात्मिक पर्यटन प्रवर्द्धन गर्ने सम्झौतामा हस्ताक्षर गरेका थिए।

यसै सन्दर्भमा भारतको स्वदेश दर्शन योजना अन्तर्गतको बुद्ध सर्किट अब नेपालको लुम्बिनीसम्म विस्तार गरी भारतको बोधगया, सारनाथ र कुशिनारा जस्ता महत्वपूर्ण बौद्धस्थलसँग जोडिने भएको छ ।

भारतले काठमाडौंको द ताशप (तारे) गोम्पा गुम्बा, द गंगापोखरी र ललितपुर जिल्लाको श्री महान्यान बौद्ध समाज गुम्बा लगायत नेपालमा रहेका थुप्रै बौद्ध स्थलहरुको जीर्णोद्धार र पुनर्निर्माण गर्न आर्थिक सहयोग गरेको छ।

गत वर्षको बुद्ध पूर्णिमामा गौतम बुद्धको जन्मस्थल लुम्बिनीमा प्रधानमन्त्री मोदीको भ्रमणले दुई देशबीचको बुद्ध सम्बन्धमा आधारित सम्बन्धलाई प्रगाढ बनाउने जलविद्युत क्षणको रूपमा चिनाएको छ। साथै, भर्खरै नेपालका प्रधानमन्त्रि पुष्पकमल दाहालको भ्रमणले सम्बन्ध थप मजबुत बनाउन भुमिका खेलेको स्यवय प्रधानमन्धीद्वयले आफ्नो संयु्क्त पत्रकार सम्मेलनमा समेत उल्लेख गरेका छन्।