संयुक्त राष्ट्र एवं खाद्य कृषि संगठनले’ तरकारी र फलफूलको महत्व बढाउन र भोजनमा बढी समावेश होस भनेर जागृती फैलाउन सन् २०२१ लाई ‘फलफूल र तरकारीको वर्ष’ भनेर उद्घोष गरेको छ । यसले मानव स्वास्थ्यमा तरकारी र फलफूलको महत्वलाई बढाएर, यस्ता वस्तुको प्रयोग दैनिक जीवनमा गरिनेछ भन्ने आशा छ ।

५४ वर्ष अघि म इरानको ‘वाम’ भन्ने शहरमा जनस्वास्थ्य विज्ञ भएर काम गर्दैथिएँ, भूकम्प गएको क्षेत्रमा । एकदिन ‘वाम’ शहरबाट केही टाढा एक सानो शहरमा खाना खान गयौं। सानो चमेना गृहमा मैंले त्यहाँका मालिकलाई भने ‘म शाकाहारी हुँ मासु नहालेको परिकार दिनु है’  ‘हुन्छ’ भनेर ती ब्यक्तिले नान, रोटी र सुप ल्याए । म दंग परे । मुखमा सुप हाल्ने बित्तीकै मलाई थाहा भयो कि  यसमा त मासु छ । ‘मैंले त मासु खान्न भनेको, किन मासु हालेको ?’ भनेर सोध्दा चमेना गृहका ब्यक्तिले भने ‘होइन, यो त मासुको रस मात्रै हो, मासु त मैंले झिकिसकें नि । यहाँ मासु नखाने मानिसहरू आउँछन् त्यसैगरी हामी सुप पकाउँछौं ।’

उनको कुरा सुनेर मलाई हाँस उठ्यो । मैंले कालो चियासँग नान र केही फलफूल खाएँ । इरानमा तीन महिना बसुन्जेल मैंले होटेलमा जाँदा तरकारी, दाल कहिले खाइन । फलफूल, दही र भात, मात्र खाए । इरानमा बस्दा मलाई अनुभव भयो कि ‘मासुको टुक्रा नखाने मानिसहरू’ त्यहाँ शाकाहारी हुँदा रहेछन् । अफगानिस्तान र पाकिस्तानमा बस्दा त मान्छेहरूले ‘मासु नखाए पनि मान्छे बाँच्न सक्छ र ?’ भन्ने प्रश्न गर्थें । ठाउँ र समय अनुसार मासु खाने कि नखाने भन्ने बहस हुन्छ ।

‘खाना÷भोजन मान्छेको संस्कृती, भौगोलिक अवस्थासँग गाँसिएको हुन्छ ।  ‘जहाँ जे पाइन्छ त्यसलाई प्रयोग गर्ने हो, त्यसैबाट स्वास्थ बन्ने हो । अरूलाई होच्याउनुको तुक छैन’ भन्ने मेरो विचार छ । तर अहिले मलाई ‘मासु’ खाने कि ‘नखाने’ भन्ने प्रश्न गर्दा ‘मन लागे खाने’ भन्न मन लाग्छ । मासु खाए पापीहरू भन्ने, मनमा चसक्क बिझ्ने गरी ‘नर्क जान्छौं’ भन्ने तर्क सुन्दा हाँस्यस्पद लाग्छ । तिब्बतको अनकंटार कुनामा जहाँ मासु मुख्य भोजन हो, त्यहाँ गएर ‘तरकारी खाउ, मासु नखाउ’ भन्न सकिन्छ होला ?

कृषि युग शुरु हुनुभन्दा अघि हाम्रा पूर्खाहरू मासु नै खान्थें, उनीहरू ‘पापी’ भनेर भन्न त सकिन्न होला । कुनै धर्मले मासु नखाउ भन्छ, फेरी कति जनाको त धार्मिक संस्कारमा पनि मासु र अण्डा नभइ हुँदैन । कति जनाको श्राद्धमा ‘मासु’ उच्चारण नै गरिन्न। कति जनाको श्राद्ध संस्कारमा झन बंगुर, खसीको मासु हुनैपर्छ ।

अमेरिकाको ‘अलस्का’ मा बस्नेहरू, पश्चिम बंगाल र बंगला देशका मानिसलाई ‘माछा नखाउ पाप लाग्छ’ भन्दा कति हाँस्यपद सुनिएला ? ‘माछी झोल’ नभइकन कुनै बंगालीले आफ्नो भान्छाको कल्पना गर्न सक्छ र ? कतिपय ठाउँमा त चिप्लेकिरा, फट्याङग्रा, सर्प आदि खान्छन् हजारं वर्षदेखि । ती समुदायका मानिसहरू मरेपछि नर्कमा परेर, दुःख परेर, पृथ्वीमा कसैलाई आफ्नो अनुभव सुनाएको छ र ? हो, मासु खाँदा अनेक चिल्लो हालेर मज्जासँग आधा किलो चामलको भात दशवटा रोटी खानेहरूको यदि तौल बढेर समस्या भयो भने, मुटुको समस्या भयो भने त आफैं मासु  कम गर्छन् ।  ‘पाप’ र धर्म को बहस गर्नै पर्दैन । (डा.उप्रेतीको फेसबुक पेजबाट साभार)